Η ολυμπιακή διοργάνωση του ΤΟΚΙΟ 2020 επαναπροσδιορίζει τη διαχρονική και ιστορική σχέση των ΕΛΤΑ με το θεσμό των Ολυμπιακών Αγώνων με τη νέα έκδοση της αναμνηστικής και επετειακής φιλοτελικής σειράς ολυμπιακών φεγιέ στις 3 Ιουνίου 2021, που αποτυπώνουν όψεις της ιαπωνικής αθλητικής κουλτούρας και ιστορίας. Η έκδοση των φεγιέ συνοδεύεται από δύο αναμνηστικούς ολυμπιακούς φακέλους και σχετική διαφημιστική αφίσα.
Οι Αγώνες του Τόκιο δοκιμάζονται από την επιδημική κρίση και μεταφέρονται το 2021 στέλνοντας ένα μήνυμα αισιοδοξίας και γιορτής στην παγκόσμια κοινότητα. Αυτό είναι και το υπόρρητο νόημα της εξαιρετικής ολυμπιακής σειράς γραμματοσήμων των ΕΛΤΑ, διά χειρός της χαράκτριας Μυρσίνης Βαρδοπούλου. Η Βαρδοπούλου, μαθήτρια του Νίκου Κεσσανλή και του Γιάννη Γουρζή σχεδιάζει για τα ελληνικά γραμματόσημα από το 1995. Η πρώτη παρουσία της στο ολυμπιακό γραμματόσημο γίνεται το 1996 για τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Ατλάντα. Tο 2012 βραβεύεται με το ασημένιο μετάλλιο της Επιτροπής Ολυμπιακού Φιλοτελισμού, Νομισμάτων και Αναμνηστικών της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής για τη σχεδίαση της αναμνηστικής έκδοσης ολυμπιακών γραμματοσήμων «Λονδίνο 2012».
Κύριοι άξονες των καλλιτεχνικών της αναζητήσεων είναι η διακύμανση της έντασης της γραμμής και οι συμμετρικές συνθέσεις με έμφαση στις ζωγραφικές αξίες. Παράλληλα η υψηλή θεωρητική της κατάρτιση τής προσδίδει τη δυνατότητα διευρυμένης αντίληψης γύρω από τη σύλληψη και χαρακτική εκτέλεση ενός γραμματοσήμου. Το 2016 εκδόθηκε από τα ΕΛΤΑ η διδακτορική της διατριβή με τίτλο «Ελληνικά Γραμματόσημα 1861-1961(Ιστορία – Ιδεολογία – Αισθητική)». Από το 2018 διδάσκει στη Σχολή Καλών Τεχνών, «το Γραμματόσημο ως εφαρμογή», στο πλαίσιο του μαθήματος Τυπογραφία – Ιστορία και Εφαρμογές.
Φεγιέ
Για την ολυμπιακή σειρά ΤΟΚΙΟ 2020 η χαράκτρια συλλαμβάνει και αποτυπώνει με μοναδικό τρόπο την ιδέα απόδοσης στοιχείων της αρχαίας και σύγχρονης ιστορίας της διοργανώτριας πόλης των Αγώνων. Είναι σαφές ότι το συναρπαστικό εικαστικό αποτύπωμα των φεγιέ, των φακέλων και της αφίσας επιζητεί ταυτόχρονα και την ιστορική εμβάθυνση του αναγνώστη. Έτσι η καλλιτέχνης πετυχαίνει να αιχμαλωτίσει τη βαθύτερη περιέργεια του θεατή και να αναδείξει την πολυδιάστατη ταυτότητα των Ολυμπιακών Αγώνων μέσα από την υψηλή τέχνη της χαρακτικής. Εξάλλου για την ίδια ο ιαπωνικός πολιτισμός αποτελεί διαχρονική πηγή ενδιαφέροντος και έμπνευσης. Όπως επισημαίνει, «αν η αγάπη μου για την Ιαπωνία ήταν μικρότερη, αυτές οι συνθέσεις θα ήταν σίγουρα διαφορετικές».
Οι χαρακτικές νότες των φεγιέ αντανακλούν την εορταστική και παιγνιώδη ατμόσφαιρα των Αγώνων, συνδυάζοντας την εκλεκτική σχέση των παραδοσιακών γιαπωνέζικων παιχνιδιών και της βαθιάς ανθρωποκεντρικής φιλοσοφικής αντίληψης της άθλησης στο πρόσωπο του ιδρυτή του τζούντο, Τζιγκόρο Κάνο (Jigoro Kano). Τα δύο φεγιέ μοιάζουν δύο κόσμοι που ενώνονται και ταυτόχρονα ελευθερώνονται μέσα από τη χαρακτική ματιά της Βαρδοπούλου. Δύο ιστορίες που ανανεώνουν διαχρονικές όψεις της ιαπωνικής κουλτούρας και ταξιδεύουν αβίαστα στο σήμερα των Ολυμπιακών Αγώνων δημιουργώντας μια αισθητική ανάταση. Χρώματα ζωντανά και ήπια, ζεστά και θελκτικά αγκαλιάζουν πρόσωπα, τοπία και τοπόσημα που χώρεσαν στη μικρή επιφάνεια με έναν τρόπο μοναδικό, κάνοντας το θεατή να θέλει να τα αγγίξει και να ταξιδέψει μαζί τους στο χρόνο.
Η πραγματολογική ανατομία των φεγιέ μας αναδεικνύει δύο θέματα. Το ένα αναφέρεται στο παραδοσιακό παιχνίδι της ιαπωνικής κοινωνίας που φέρει τον τίτλο, χανετσούκι (hanetsuki) και το άλλο απεικονίζει μια κορυφαία προσωπικότητα της Ιαπωνίας, τον Τζιγκόρο Κάνο, πατέρα του τζούντο. Το χανετσούκι παραδοσιακό παιχνίδι παιζόταν κυρίως από γυναίκες με ξύλινες ρακέτες φτιαγμένες από ελαφρύ ξύλο και ένα μπαλάκι από φτερά σε μοναδικό σχήμα λουλουδιού. Το χανετσούκι, όπως εξάλλου συμβαίνει με τα παραδοσιακά παιχνίδια, αποτελεί σήμερα εν μέρει παρελθόν της ιαπωνικής κουλτούρας. Εν τούτοις παραμένουν δημοφιλείς και αποκτούν αγοραστική αξία οι ξύλινες ρακέτες του παιχνιδιού, οι οποίες αποτελούν τη βάση απεικόνισης προσώπων του θεάτρου, ανακτώντας έτσι σύγχρονη αγοραστική αξία στον αστερισμό του τουρισμού στην Ιαπωνία.
Οι γυναικείες μορφές του φεγιέ που παίζουν χανετσούκι ντυμένες με παραδοσιακή γιαπωνέζικη ενδυμασία καθώς και το τοπίο πίσω τους παραπέμπουν στη ζωγραφική τεχνική της ξυλογραφίας που φέρει την ονομασία ουκίγιο-ε (ukiyo-e), «εικόνες ενός εφήμερου κόσμου». Πρόκειται για μια εμβληματική και δημοφιλή έκφραση του ιαπωνικού πολιτισμού από τον 17ο αι. που αποτυπώνει την καθημερινότητα των ανθρώπων και των στοιχείων της φύσης. Η τεχνοτροπία αυτή επηρέασε και τα καλλιτεχνικά κινήματα της Δύσης στο τέλος του 19ου αι. Ο συνδυασμός της παραδοσιακής εικόνας του τοπίου και της σύγχρονης εικόνας του γηπέδου του γραμματοσήμου παραπέμπει με σαφήνεια στη συμβολή της Ιαπωνίας στη σύγχρονη εκδοχή του αθλήματος μπάντμιντον. Η σχεδιαστική αναφορά ωστόσο σε μία από τις κορυφαίες πτυχές της ιαπωνικής τέχνης έχει την πρόθεση να υποδηλώσει την συνέχεια της ιαπωνικής αισθητικής παράδοσης που βρίσκει σύγχρονη εφαρμογή στη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων του Τόκυο 2020.
Το δεύτερο φεγιέ απεικονίζει την κορυφαία προσωπικότητα της Ιαπωνίας, τον Τζιγκόρο Κάνο και δύο ισχυρά εμβληματικά τοπόσημα της χώρας, το «Ουράνιο Δέντρο του Τόκιο» (Tokyo Skytree) και τον «Πύργο του Τόκιο» (TokyoTower). Αυτό που κυριαρχεί εικαστικά στο φεγιέ είναι κυρίως το πρόσωπο του Τζιγκόρο Κάνο με την στολή του τζούντο, το οποίο καταλαμβάνει τον μεγαλύτερο χώρο. Η χαρακτική του απόδοση μοιάζει να σκίζει την επιφάνεια και να αγκαλιάζει τον θεατή. Η εικαστική αυτή προσέγγιση πράγματι είναι υψηλής χαρακτικής αξίας. Η Βαρδοπούλου επιδιώκει και το πετυχαίνει να επικοινωνήσει όχι απλά ένα εικονιζόμενο πρόσωπο μιας χώρας που διοργανώνει Αγώνες, αλλά μια προσωπικότητα που έβαλε βαθιά τη σφραγίδα της στην ολυμπιακή ιστορία της Ιαπωνίας.
Ο Κάνο δεν είναι ένα τυχαίο ιστορικό πρόσωπο. Αφιέρωσε τη ζωή του ολόκληρη στα παραδοσιακά γιαπωνέζικα αθλήματα με έμφαση στο άθλημα του τζούντο. Η ευρυμάθειά του και οι πολλαπλές του αναζητήσεις γύρω από τη σωματική άσκηση τον οδήγησαν σε εκπαιδευτικές αναζητήσεις σε συνδυασμό με ευρωπαϊκές και αμερικανικές μεθόδους. Γεννήθηκε το 1860 και πέθανε το 1938. Το 1909 έγινε το πρώτο Ασιατικό μέλος της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής. Το 1934 επισκέφθηκε την Ελλάδα ως εκπρόσωπος της Ιαπωνίας και έκανε ομιλία στο Πολιτιστικό Κέντρο Παρνασσού για την υποψηφιότητα του Τόκιο για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1940. Αγωνίστηκε όλη του τη ζωή για την ανάδειξη του τζούντο και πέτυχε να αναγνωριστεί επίσημα αυτή η ιαπωνική πολεμική τέχνη. Βαθιά ιδεαλιστής και φιλοσοφημένος θεωρούσε και δίδασκε το τζούντο ως εργαλείο σοφίας, αρετής, ηθικής και κοινωνικής συνεισφοράς. Αυτές θεωρούσε ιδανικές αρχές για το άθλημα. Το τζούντο εισήχθη ως ολυμπιακό άθλημα στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Τόκιο το 1964.
Δεξιά και ελαφρώς πίσω από τον Κάνο η καλλιτέχνης με έντονα χρώματα συντροφεύει την ιαπωνική παράδοση με δύο εμβληματικά σύγχρονα κτίρια του Τόκιο, μοναδικά στο είδος τους συγκροτώντας έτσι ένα πετυχημένο διαχρονικό αφήγημα παράδοσης και νεωτερικότητας. Το «Ουράνιο Δέντρο», κέντρο τηλεπικοινωνιών και αναψυχής και η ψηλότερη κατασκευή στον κόσμο φωτίζεται από τα πολύχρωμα βεγγαλικά, μήνυμα χαράς και γιορτής για την ολυμπιακή διοργάνωση. Σε παράλληλη ανάγνωση το έτερο κτίριο παρατήρησης και επικοινωνίας και η μεγαλύτερη κατασκευή κτιρίου με χάλυβα διεθνώς, ο «Πύργος του Τόκιο», ως δείγμα οικονομικής δύναμης και εκμοντερνισμού της μεταπολεμικής Ιαπωνίας. Τα δύο κτίρια συγκροτούν ένα δίδυμο δύναμης μιας χώρας στον 21ο αιώνα μέσα από την παράδοση και την τεχνολογία. Και τα δύο φεγιέ φέρουν το επίσημο έμβλημα της Ελληνικής Ολυμπιακής Επιτροπής.
Αναμνηστικοί φάκελοι
Η κεντρική θεματολογία των φεγιέ αποτυπώνεται και στους ολυμπιακούς αναμνηστικούς φακέλους, μόνο που εδώ η Βαρδοπούλου ενσωματώνει δύο ακόμη σύμβολα υψηλής μυθολογικής και ιστορικής αξίας για την ιαπωνική κουλτούρα. Στον έναν φάκελο απεικονίζεται ζευγάρι γερανών (ιερό πουλί της Ιαπωνίας) από κοινού με το άθλημα του χανετσούκι και στον άλλο φάκελο οι Κήποι Ζεν σχηματίζουν τους πέντε ολυμπιακούς κύκλους, (επίσημο έμβλημα των Ολυμπιακών Αγώνων) από κοινού με τον Τζιγκόρο Κάνο και τους Πύργους του Τόκιο. Οι κήποι Ζεν σημαντικό αρχιτεκτονικό στοιχείο της ιαπωνικής κοινωνίας για πάνω από μια χιλιετία αποτελούν αναπόσπαστο στοιχείο θρησκευτικού και κοινωνικού χαρακτήρα. Η κατασκευή τους σηματοδοτεί χώρο πλήρους αρμονίας, αυτοσυγκέντρωσης και γαλήνης και συνδέεται με τη φιλοσοφία του βουδισμού.
Αφίσα
Το θέμα του γερανού αποκτά καταλυτικό ρόλο και στην διαφημιστική αφίσα των ΕΛΤΑ σε συνδυασμό με το ολυμπιακό στάδιο του Τόκιο και το όρος Φούτζι. Μόνο που εδώ το πουλί γερανός αποδίδεται φτιαγμένο από χαρτί οριγκάμι (origami). Ο συνδυασμός της θεματολογίας δεν είναι τυχαίος και εδώ. Το χαρτί οριγκάμι έφτασε στην Ιαπωνία τον 6ο αι. από την Κίνα και αποτέλεσε εξέχουσα δραστηριότητα αναψυχής. Η αρχαία αυτή τεχνική διπλώματος χαρτιού για διάφορα θέματα, χωρίς το χαρτί να κοπεί, αποτελεί επινόηση των Ιαπώνων από τον 17ο αι. (1603-1867) και χρησιμοποιούνταν σε διάφορα τελετουργικά, ενώ το πουλί γερανός είναι ιερό πλάσμα της Ιαπωνίας και φέρεται να ζει χίλια χρόνια.
Ένα λοιπόν από αυτά τα τελετουργικά, η παράδοση του Senbazuru, είναι η κατασκευή χιλίων γερανιών που αποτελούν δημοφιλές δώρο για φίλους και οικογένειες, καθώς η κατασκευή τους συμβολίζει την εκπλήρωση μιας ευχής για καλή τύχη, επιτυχία, μακροζωία, ευτυχία, ευημερία και ειρήνη. Αποτελούν σπουδαίο συμβολικό δώρο από αυτόν που τους φτιάχνει προς το πρόσωπο ή το κοινωνικό σύνολο που τους απευθύνει, διότι η κατασκευή τους σημαίνει και εκπλήρωση της ευχής που κάνει.
Μεταφορικά και συμβολικά δεν θα μπορούσε να αποτελέσει πιο επιτυχημένη σύλληψη η αναπαράσταση των 1000 γερανών οριγκάμι που πετούν και μπαίνουν από την οροφή στο χώρο του σταδίου του Τόκιο, ενώ πίσω θαμπά ξεπροβάλλει το όρος Φούτζι, «αγαπημένη καλλιτεχνική ιδιοτροπία και έρωτας της σχεδιάστριας», όπως αναφέρει η ίδια, στην αφίσα των ΕΛΤΑ. Η θεματολογία της αφίσας δεν αποτελεί παρά μια συμβολική ευχή για «καλή επιτυχία στους Ολυμπιακούς Αγώνες» που στέλνεται στο Τόκιο από την Ελλάδα, τα ΕΛΤΑ, την Ελληνική Ολυμπιακή Επιτροπή και την χαράκτρια που εμπνεύστηκε τη θεματολογία.
Έτσι λοιπόν τα ΕΛΤΑ με την έκδοση αυτή πετούν το λαμπερό μπαλάκι του χανετσούκι στους απανταχού ολυμπιακούς φιλοτελιστές και παράλληλα στέλνουν χίλιες ευχές επιτυχίας μαζί με το μήνυμα της παιδείας, του ήθους και της ενάρετης ζωής μέσα από την άθληση, όπως αυτό απεικονίζεται στο βαθύ, στοχαστικό και γαλήνιο βλέμμα του σπουδαίου Τζιγκόρο Κάνο, ανανεώνοντας το ραντεβού όλων στη σύγχρονη ασιατική πρωτεύουσα το καλοκαίρι του 2021!